زنده باد فساد ، عدم شفافیت دلیل وجود فساد در دولت هاست

به گزارش فروش برتر، فساد در وجوه مختلفی قابل بررسی است؛ اما یکی از مهم ترین وجوه فساد، که اثرات قابل توجهی بر جامعه و شرایط معیشتی می گذارد، فساد اقتصادی است.

*گوشه و کنار نشریات، نسترن محمدحسینی: فساد در وجوه مختلفی قابل بررسی است، اما یکی از مهم ترین وجوه فساد، که اثرات قابل توجهی بر جامعه و شرایط معیشتی می گذارد، فساد مالی است. سازمان بین المللی شفافیت، فساد مالی را سوءاستفاده از قدرت تفویض شده برای تصاحب منفعت شخصی تعریف کرده است. رئیس بانک جهانی فساد مالی را سرطانی می داند که از فقیران می دزدد، در امور حکومتی و اخلاقی به مصرف می رساند و اعتماد را از بین می برد. از فساد به عنوان بیماری نیز یاد می گردد.

بیماری ای که به نهاد های مختلف یک سازمان نفوذ و سرایت می کند و به تدریج تمام نهاد ها را تحلیل می برد. فساد می تواند موجب کاهش سرمایه گذاری و در نتیجه کاهش رشد مالی گردد و فعالیت های مالی را از حالت مولد به صورت های سوداگری و زیرزمینی سوق دهد. فساد مالی هم چنین می تواند اثربخشی سیاست های مالی دولت و درآمد های مالیاتی دولت را کاهش دهد و تورم را تشدید کند.

فساد مالی از جمله مسائلی است که نه تنها در کشور های در حال توسعه و توسعه نیافته، بلکه در کشور های توسعه یافته هم وجود دارد. به همین دلیل هم در در ارزشیابی سازمان شفافیت بین الملل در رابطه با شدت فساد در سال 2019، نصف بیشتر کشور ها از 100 امتیاز کمتر از 50 گرفته اند. ایران با دریافت امتیاز 26 در این ارزشیابی، از میان 180 کشور جهان، در ردۀ 146 قرار گرفته است.

یکی از دلایل وجود فساد در دولت ها، عدم شفافیت است. به طور کلی شفافیت در مقابل پنهان کاری به کار می رود. در این خصوص، امانوئل کانت، شفافیت را اعمالی می داند که با حق دیگران ارتباط دارد، به طوری که اگر اصل پایه ای آن اعمال، اجازة در منظر عموم قرار دریافت را ندهد، ضد حق و قانون است.

شفافیت هم از منظر خواسته ای که مردم از حکومت، در جهت ارتقای سطح پاسخ گویی در مورد میزان درآمد ها و هزینه های خود دارند، قابل بررسی است (نظارت از پایین به بالا) و هم ناظر به توسعۀ سازوکار های لازم جهت نظارت حاکمیت بر جریان های مالی-اجتماعی، می باشد (نظارت از بالا به پایین). در کشور ما فعالیت ها هم از سوی دولت و هم از سوی جریان های مالی، شفاف نیست. معمولا در دولت کشور هایی که از منابع طبیعی مثل نفت، گاز و... برخوردارند، به علت در دست داشتن رانت نفتی، فساد بیشتری اتفاق می افتد. یکی از معانی شفافیت هم، از دیدگاه سازمان بین المللی شفافیت، به وظیفه و تکلیف کارکنان دولتی، باز می گردد، که رفتار و فعالیت های آنان قابل رویت، قابل پیش بینی و قابل درک باشد. در واقع برخی صاحب نظران، شفافیت و آزادی اطلاعات را اصلی ترین روش جلوگیری از فساد می دانند.

در ایران لزوم وجود شفافیت در بند 19 سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی سال 92 آورده شده و در آن، قوای نظام، ملزم به شفاف سازی اقتصاد و سالم سازی آن و جلوگیری از اقدامات، فعالیت ها و زمینه های فسادزا در حوزه های پولی، تجاری، ارزی و ... می شوند. از منظر کارشناسان، یکی از مهم ترین ابزار ها در جهت شفاف سازی مالی، سامانه جامع شفافیت اطلاعات مالی می باشد، تا با فراهم آوردن یک نظام ثبت الکترونیکی، و ثبت اطلاعات درست، دقیق و به هنگام از نحوه عملکرد حوزه های مختلف مالی، امکان نظارت موثر بر عملکرد این بخش ها را هم فراهم آورده و امکان در دسترس بودن آن ها را ایجاد کند.

با ثبت دقیق اطلاعات، امکان تبادل و به کارگیری اطلاعات در میان سازمان ها نیز فراهم می گردد. یعنی سایر سازمان ها، به دلیل نیاز خود، جهت بهره برداری از داده سازمان دیگر، استفاده کرده و اجازۀ فرسودگی و یا ضعف اطلاعات را، نمی دهند. البته در این بخش محرمانگی یکی از موانعی است که در این کار خلل ایجاد می کند و راهی برای فرار از پاسخ گویی فراهم می کند. مسئله ای که در رابطه با این دست اطلاعات وجود دارد این است که هیچ قاعده تعیینی دربارۀ محرمانگی وجود ندارد و در مواردی برداشت سلیقه ای در این خصوص صورت می گیرد. به همین علت باید برای این دست اطلاعات، قاعده و مبنای تعیینی ایجاد گردد تا امکان برداشت های سلیقه ای صورت نگیرد.

به طور کلی، شفافیت، یکی از پایه های مهم در سیاست گذاری در بخش مالی است. زیرا که اولین قدم برای سیاست گذاری دربارۀ یک موضوع، شناخت دقیق مسئله است. حال اگر این شناسایی به طور صحیح، پیوسته و به هنگام صورت نگیرد، امکان حل مسئله هم از بین می رود. یکی از نقش های سامانه ها در اینجا تعیین می گردد؛ سامانه ها امکان رصد پیوسته رفتار های مالی را فراهم می کنند.

سیاست گذار در صورت بروز مسائل مالی آن ها را شناسایی و در جهت رفع آن ها گام برمی دارد. اگر بخواهیم مصداقی تر به موضوع نگاه کنیم، در بحث دلالی و واسطه گری؛ در سیستم فعلی مالیات، به دلیل فقدان زیر ساخت های مورد نیاز، همانند سیستم جامعی برای طبقه بندی و تجزیه و تحلیل اطلاعات، در سازمان امور مالیاتی، از فعالیت های واسطه گری و دلالی، عمدتا مالیاتی اخذ نمی گردد و عمده مالیات دریافتی دولت، مربوط به حقوق کارمندان دولت و فعالیت های تولیدی می باشد. متوسط مالیات پرداختی زرگری و طلافروشان پایین تر از مالیات پرداختی کارمندان دولت است و این نشان از ضعف زیرساخت های اطلاعاتی دارد.

این ضعف موجب شده سود بالای فعالیت های دلالی قابل رصد نباشد و عدم پرداخت مالیات توسط این قشر باعث گسترش فعالیت های نامولد بگردد و فعالیت های زیرزمینی، مثل دلالی و واسطه گری در بازار سکه، ارز و مسکن گسترش یابد. جلوگیری از ادامۀ این فرایند علاوه بر اثری که بر بازار های تولیدی دارد، موجب کاهش تمایل به فعالیت های سوداگری و دلالی می گردد و در ایجاد منبع درآمدی برای دولت نیز اثرگذار است.

قاچاق نیز یکی از فعالیت های زیرزمینی است و یکی از تهدیدات مهم بخش تولیدی محسوب می گردد. بنابر اعلام ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، ارزش سالانه کالای قاچاق طی سال های اخیر، بیش از 20 میلیارد دلار عنوان شده است که به دلیل ارزان بودن، بنگاه های تولیدی توان رقابت با آن ها را نداشته و در نتیجه تعطیل شده اند. قاچاق علاوه بر اثرات سوئی که بر کاهش فعالیت های تولیدی، افزایش بیکاری، فرار گستردۀ سرمایه و... دارد، درآمد های مالیاتی دولت را نیز کاهش می دهد. با وجود یک سامانه با پایگاه های اطلاعاتی قوی، فعالیت های مالی رصد شده و از گسترش فعالیت های زیرزمینی جلوگیری می گردد.

در شرایطی که دولت بر اثر تحریم های فروش نفت خام، دچار کمبود بودجۀ شدید شده و به گفتۀ محمدباقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه: در تحریم های جدید حتی اجازه فروش نفت برای تهیه غذا هم برای ما امکان پذیر نبود. حال با این فشار، به ورود ویروس کرونا هم برخوردیم... منابع دولت تقلیل پیدا کرده و ما باید با برنامه ریزی هزینه های خود را مدیریت کنیم. هر گونه تلاش برای جلوگیری از فرار های مالیاتی و جلوگیری از قاچاق باید صورت بگیرد. وجود سامانه هایی برای رصد دقیق فعالیت ها و مورد اهمیت قرار دریافت دولت الکترونیک، از جمله اقداماتی است که می تواند در شرایط حال حاضر، راهی برای خروج از فساد را برایمان به وجود آورد.

نشریه قدم، دانشگاه تهران، شماره سوم

منبع: خبرگزاری دانشجو

انتشار: 20 آذر 1399 بروزرسانی: 20 آذر 1399 گردآورنده: forushebartar.ir شناسه مطلب: 1081