یادداشت، ایران و قطعنامه جدید آژانس؛ جای استفاده از تجربه و ابزار دیپلماسی کجاست؟ - فروش برتر

به گزارش خبرنگاران، شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی روز جمعه قطعنامه ای را علیه ایران به تصویب رساند که 25 رأی مثبت، دو رأی منفی و 7 رأی ممتنع و یک غایب داشت.

قطعنامه شورای حکام آژانس در حالی است که ایران همچنان در برجام است، و اجازه داده است بازرسی های بی سابقه آژانس از فعالیت های هسته ای اش ادامه یابد. حدود 20 درصد کل بازرسی های آژانس فقط مربوط به برنامه هسته ای ایران است.

ناجیان برجام، بانیان قطعنامه

جالب است که قطعنامه جدید توسط سه کشور انگلیس، فرانسه و آلمان تدوین و پیشنهاد شده است، یعنی کسانی که از نگاه دولت کشورمان قرار بود ناجیان برجام باشند، بانیان قطعنامه ضدایرانی در آژانس شده اند. این اتفاق درس بسیار مهمی را برای کشورمان دارد و آن این که امید بستن و اعتماد کردن به غرب از جمله اروپا راه به جایی نمی برد. شاید اگر دولت و دستگاه دیپلماسی از تجربه های قبلی درس گرفته بودند، راستای را نمی رفتند که هم در برجام بمانند و هم کسانی که به تعهداتشان پایبند نبوده اند، علیه آن قطعنامه صادر کنند.

تجربه تلخ نادیده دریافت تجربیات

تفکیک اروپا از آمریکا در جریان برجام و رفع تحریم ها اشتباهی است که دولت دانسته یا نادانسته مرتکب آن شده است، هرچند که تجربیات و مواضع قبلی نشان می دهد که چه بسا این امر دانسته باشد.

حسن روحانی، رئیس جمهور کشورمان کتاب امنیت ملی و دیپلماسی هسته ای را درباره توافق سعدآباد که در دوران دولت اصلاحات انجام شد، نوشته است. او در فصل هفتم این کتاب و صفحه 328 می نویسد: مشکل ما این بود که هرگاه مذاکرات پیش می رفت، اروپایی ها بدون چراغ سبز آمریکا قادر به انجام هیچ کار مهمی نبودند.

او در همان صفحه کتاب همچنین می نویسد: شرکت های بزرگ اروپایی در گسترش معاملات و تجارت و اقتصاد و تکنولوژی بدون رضایت آمریکا نمی توانستند با ایران همکاری داشته باشند. اروپایی ها به ما می گفتند ما به شرکت های خود توصیه های لازم را می کنیم ولی آنها آزاد هستند و نمی دانیم که شرکت ها در نهایت با شما به توافق می رسند یا نه، چون این شرکت ها با شرکت های آمریکایی حجم معاملات بالایی دارند و در شرایط کنونی طرف آمریکایی راضی به این کار نخواهد شد.

روحانی در صفحه 259 کتاب خود نوشته است: در واقع اروپایی ها در اجرای تعهدی که متقبل شده بودند، ناتوان بودند... در نگاه کلی، اروپایی ها همیشه به دنبال نوعی اجماع و یا دست کم هماهنگی با آمریکا بودند.

همه گزاره های فوق عیناً یا با شباهت زیاد درباره برجام نیز توسط مقامات ایرانی یا اروپایی گفته شده یا صادق بوده است، یعنی اگر کمی بالاتر منبع این اظهارات ذکر نشده بود، نزدیک ترین و فوری ترین برداشت مخاطب این بود که این اظهارات و نکات در خصوص برجام و وضع فعلی بیان شده است.

این نشان می دهد که تحولات مربوط به سعدآباد و برجام دو روی یک سکه هستند که اتفاقاً هر دو طرف آن یک شکل است، در هر دو مورد دبه اروپایی به چشم می خورد. در نقض عهدها هم همیشه پای یک آمریکا در میان بوده است. این اتفاق، امر عجیبی نیست، عجیب عبرت ندریافت عده ای از اشتباهات گزاف گذشته است، به عوض، به همان میزان که برخی در داخل کشور از گذشته درس و شناخت پیدا نکرده اند، جبهه غربی به همان اندازه در خصوص نحوه اجرای اهداف تکراری خود اشراف پیدا کرده است.

بدعهدی قبلی اروپا در ماجرای توافق پاریس تا به حدی بود که صدای محمد البرادعی، مدیرکل اسبق آژانس را نیز در آورد. البرادعی در کتاب عصر فریب: دیپلماسی هسته ای در عصر خیانت می نویسد که پس از انجام تعهدات ایران، اروپایی ها آن موقع در پیشنهاد خود خواسته بودند به سبک بازاری های ایران عمل کنند و همه منافع و امتیازها را در ابتدا و یک جا ارائه ندهند. البرادعی نتیجه را فاجعه می پنداشت. او می نویسد که پیشنهاد مزبور نه تنها ناچیز و کم محتوا بلکه متکبرانه و تحقیرآمیز بود و این برداشت را ایجاد می کرد که اروپایی ها با بی میلی و از سر لطف آن را مطرح کرده اند.

بر اساس آنچه در صفحات 144 و 199 این کتاب نوشته شده است، تحقیر ایران در این پیشنهاد تا آنجا پیش رفته بود که سه کشور اروپایی قول داده بودند در صورت توقف غنی سازی، از دانشمندان بیکارشده ایرانی نگهداری خواهند کرد.

پیشنهادات آن موقع اروپا، تقریباً مشابه پیشنهادات فعلی آن ها در خصوص برجام بدون آمریکاست؛ در حالی که ایران از محل رفع تحریم ها و مکانیزمی مانند اینستکس انتظار میلیارد دلاری داشت، اروپایی ها پیشنهادهای میلیون دلاری تحقیرآمیز را مطرح می کردند. جالب است که با وجود عدم جبران خروج آمریکا از برجام، وزرای خارجه سه کشور اروپایی در بیانیه مشترک روز گذشته خود اعلام می کنند که به تعهدات برجامی خود در رفع تحریم ها به طور کامل پایبند بوده اند. سه وزیر اروپایی پا را فراتر گذاشته و با استناد به اینستکس می گویند که اروپا فراتر از تعهدات برجامی خود عمل کرده است، غافل از اینکه اینستکس مانند اتوبانی می ماند که خودرویی از آن عبور نمی کند و می توان در آنجا فوتبال بازی کرد، به عبارتی، به فرض اگر وزرای خارجه این اظهارات را به طنز و شوخی می گفتند، باز امری قبیح بود، اما در روز روشن و مقابل دید همگان این اظهارات تحقیرآمیز را ایراد می کنند. این اظهارات، مواضع و اقدامات اروپا در اصل تورق کتاب تاریخ و یادآوری آنچه در گذشته با ایران کردند، است، مثل آلبوم عکسی است که با دیدن عکس ها، آدمی را به خاطرات گذشته برمی گرداند.

استفاده هرز از جعبه ابزار دیپلماسی

دولت فعلی علاوه بر حذف آینه عقبی که بتواند با مرور گذشته، به طور مناسب و مطلوبی به سمت آینده به پیش رود، اشتباهات دیگری نیز داشت، استفاده بد و نابجا از ابزار دیپلماسی باعث شد که ایران نتواند آن طور که باید و شاید منافع خود را به ویژه در سازمان های بین المللی تأمین کند. دولت فعلی می گوید که به زبان جهان و دیپلماسی آشناست. به فرض صحت چنین گزاره ای، به نظر می رسد که این دولت دست کم در خصوص نحوه و کیفیت استفاده از این زبان کار را بلد نیست. چه بسا اگر به خوبی از این زبان و ابزار استفاده می شد، کشورهای کمتری در شورای حکام با آمریکا و اروپا همراهی می کردند.

اظهارات و توییت های مقامات دولتی در یکی دو روز گذشته شاهدی بر این مدعاست. تهدید اروپا و غرب در خصوص تصویب قطعنامه ضدایرانی، آن هم در زمان رأی گیری چندان معقول و بهنگام به نظر نمی رسد. بهتر این بود که این تهدیدات و رایزنی های مؤثر خیلی پیشتر از اینها اتفاق می افتاد. سیاست کنشی و فعال عمدتاً بهتر از سیاست واکنشی جواب می دهد.

خوب است که به دور از هرگونه شعارزدگی، نتایج انفعال و امید بستن به غرب و اروپا با نتایج مقاومت فعال مقایسه شوند، در اولی اظهارات و پیشنهادات میلیون دلاری اینستکس مطرح می شود، اما در دیگری رهبران قدرت های جهان برای مذاکره با تهران و راه اندازی خط اعتباری میلیارد دلاری آن هم در شروع گفتگوها التماس می کنند.

شاید اگر کمی جدی تر از ابزار دیپلماسی و رایزنی ها با دست کم کشورهای مستقل مانند چین و روسیه استفاده شده بود، دیروز ما مواضع محکمتر و مؤثرتری را از این کشورها در تصویب نشدن قطعنامه روز گذشته شاهد بودیم. این کشورها با خرج کردن قاطعیت بیشتر می توانستند از اهرم چانه زنی خود برای اقناع کشورهای دیگر در عدم همراهی با اروپا استفاده و تلاش های ایران را تکمیل کنند.

اقدامات جدید در زمینه کاهش تعهدات هسته ای یا تشدید اقدامات قبلی هم می توانست فشار اروپایی ها بر ایران را خنثی کند یا به آنها تفهیم کند که ایران به هرگونه تشدید تنش آنها پاسخ خواهد داد.

راستا پیشِ رو

همه اتفاقات چند ماه و چند سال اخیر نشان می دهد که حل مسائل کشور از راستا امید و چشم دوختن به اروپا نمی گذرد؛ چرا که هدف آنها نه حل مسائل و مسائل ایران، بلکه مهار و تضعیف آن است، در چنین وضعیتی تکلیف معین است و راه پیشِ رو هم معین تر. قطعاً برنامه ریزی برای تقویت تولید در داخل کشور و افزایش صادرات غیرنفتی به مراتب تأثیرات و نفع بیشتری را برای کشور خواهد داشت تا اینستکس چندمیلیون دلاری که تراکنش در آن حکم کیمیا را دارد.

نسخه های اقتصادی مختلفی برای بهبود اوضاع کشور مطرح شده یا قابل طرح است که مهمترین نکته، ابتدا باور آن و سپس برداشتن گام های عملی در راستا اجرای آن است، حتی اگر با غرب مذاکره و تفاهم هم شود، آنها چنین کاری را برای ایران انجام نخواهند داد، پس کلید مسائل کشور، عزم و اراده برای حل آنهاست. کسی که در چنین شرایطی از کلید واقعی برای گشودن قفل ها استفاده نکند، در شرایط کمی بهتر هم چنین کاری را نخواهد کرد. اگر اراده ای وجود داشته باشد، در قفل شده را با چند بار چرخاندن کلید می توان باز کرد. اما اگر اراده ای نباشد، در قفل نشده، اما بسته را هم نمی توان گشود.

.+