مرگ فتحعلی شاه قاجار - فروش برتر

نوشته اند- و البته احتمالا خالی از اغراق نیست- که او در طول عمرش با حدود هزار زن همبستر شد و شمار فرزندان و نوه هایش به عددی نزدیک به 2 هزار نفر می رسید. بخش عظیمی از مالیات کشور خرج این شاهزاده ها می شد و گاهی که کفگیر به ته دیگ می خورد از خزانه سلطنتی برای پرداخت هزینه مراسم ازدواج پسر ها یا جهیزیه دختر ها استفاده می شد.

فتحعلی شاه قاجار که سال 1213 خورشیدی در چنین روزی از دنیا رفت، وارث و جانشین آقامحمدخان بود و بعد از خان عظیم جای پسر نداشته اش را گرفت. 66 سال عمر کرد و 37 سال آن را شاه ایران بود. به تنبلی و پرخوری عادت داشت و به بلاهت و ضعف اراده شناخته می شد. با تخلص دنیابانی و خاقان، شعر هم می گفت و جالب اینکه می گویند مصرع اول بعضی از این اشعار را خودش می نوشت و نوشتن مصرع دوم را به یکی از رجال دربار محول می کرد.

حکایت هایی هم درباره شعر ها و سروده های این پادشاه وجود دارد که یکی از آن ها از همه مشهورتر است. عبدالله مستوفی می نویسد: می گویند، برای شوخی، یک روز چند شعری به هم بافته و برای یکی از پیشخدمت های خود خوانده، و منتظر بوده است تحسین زیادی از مخاطب دریافت کند. ولی همین که جز بالا رفتن لب زیرین و تکان دادن سر چیزی تحویل نگرفته، میرآخور را احضار نموده و گفته است: این پسره را ببر طویله ببند و کاه به آخورش بریز! میرآخور اطاعت کرد و پیشخدمت را از اطاق بیرون برد. پس از نیم ساعتی امر به احضار او داد. همین که وارد شد مجددا اشعار خود را برای او خوانده و از او پرسید: حالا چطور است؟ پیشخدمت راه در اطاق را پیش گرفت. شاه از او پرسید: کجا می روی؟ گفت: همان جا که بودم!

به جز چاپلوسان درباری و مزدوران دولتش، کسی علاقه و ارادتی به او نداشت و بعد از اینکه دو بار از روس ها بازنده شد و نواحی آن سوی ارس را به همسایه شمالی واگذار کرد این بی علاقگی بیشتر هم شد. البته انصاف این است که او فرمانروایی بدتر - یا بهتر - از بعضی شاهان صفوی نبود و در بسیاری ویژگی های شخصیتی و نیز در شیوه تصمیم گیری و حکمرانی به آنان شباهت داشت. اما ایرانی که او بر آن حکومت می کرد با ایران عصر صفوی بسیار متفاوت بود و از آن مهم تر اینکه دنیا روزگار او با دنیا روزگار صفویان تفاوت های اساسی داشت.

بعضی پسرانش مثل عباس میرزا و محمدعلی میرزا مردانی دلیر و لایق بودند، اما رقابت مخربی که میان شان وجود داشت گاه - و به ویژه در مقاطع حساس و بحرانی مثل جنگ با روس ها در قفقاز - به دشمنی می کشید و خسارت ها و ضرر های زیادی به کشور تحمیل می کرد. شاه معمولا به این تضاد ها توجهی نداشت و جز زمان هایی که کار دو پسر به درگیری می کشید در ماجرا دخالت نمی کرد.